تبیین مفهوم مسئولیت‌پذیری اسلامی و تجلی آن در کتب درسی ابتدایی

دوره 7، شماره 73، تیر 1403، صفحات 100 - 111

نویسندگان : معصومه باقرزاده نجف‌آباد * و شیرین چورش‌بند و زینب کنگری تازه‌کندی و زهرا کنگری تازه‌کندی و سودا علیزاده

چکیده :
مسئولیت در عرفان اسلامی زاییده محبت و محبت ثانویه و منشأ گرفته از توحید است. حقیقت محبت ناشی از وحدت وجودی بین محب و محبوب است. هر چه شدت وجودی این وحدت بیشتر باشد یا درک بیشتر و عمیق‌تری از آن صورت پذیرد، رابطه محب و محبوب عمیق‌تر و به عبارتی عاشقانه‌تر می‌شود. بنابراین مفهوم مسئولیت در دیدگاه اسلامی بسیار متفاوت با سایر ادیان و دیدگاه‌های غربی است که ما در این پژوهش به دنبال این واقعیت بودیم که تا چه اندازه به مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزانمان توجه کرده‌ایم؛ لذا پژوهش حاضر با هدف تبیین مفهوم مسئولیت‌پذیری اسلامی و تجلی آن در کتب درسی ابتدایی بود. روش پژوهش حاضر توصیفی از نوع تحلیل محتوای کمی بود. جامعه‌ی آماری پژوهش حاضر شامل کلیه‌ی کتب درسی دوره‌ی ابتدایی بود که از این میان با نظر اساتید و متخصصان با روش نمونه‌گیری هدفمند کتاب‌های تعلیمات اجتماعی پایه اول تا ششم به عنوان نمونه انتخاب شدند. واحد تحلیل؛ جملات، فعالیت‌ها، تصاویر، پرسش و پاسخ‌ها و کاربرگ‌های موجود در متن کتب درسی تعلیمات اجتماعی بود. در واحد ثبت؛ پس از مطالعه هر صفحه، مفاهیم مربوط به مؤلفه‌های مورد نظر، مشخص و در سیاهه‌های مربوطه وارد می‌شد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که مجموعاً کتب درسی تعلیمات اجتماعی به زیر مؤلفه‌های خود، خدا، خلقت و اخلاقی توجه مناسب داشته است و به زیر مؤلفه‌های قانونی و سیاسی نگاهی متوسط و به زیر مؤلفه‌های زیستی و اقتصادی نگاهی ضعیف داشته است. نتایج جدول1 نمایانگر این موضوع بود که به تمامی ابعاد مسئولیت‌پذیری اسلامی نگاهی متعادل نشده است و به برخی از مفاهیم نگاهی متناسب و به برخی دیگر نگاهی ضعیف شده است که باید برنامه ریزان برنامه‌درسی به این موضوع توجه کافی داشته باشند. همچنین هرچند که به زیرمؤلفه‌های مسئولیت‌پذیری اسلامی نگاهی متعادل نشده است اما در این میان تعلیمات اجتماعی دوره اول (اول، دوم و سوم) بهتر از تعلیمات اجتماعی دوره دوم (چهارم، پنجم و ششم) در زمینه آموزش مسئولیت‌پذیری اسلامی عمل کرده است.

کلمات کلیدی :
مسئولیت‌پذیری، اسلامی، کتب درسی، تحلیل محتوا